Kaygı, beklenen ya da beklenmedik olumsuz durumlar karşısında duyulan endişe olarak tanımlanabilir. Aynı zamanda bu endişe vücudun sempatik sinir sisteminin etkinleşmesine yol açarak vücutta fizyolojik bazı tepkilere neden olur. Sempatik sinir sistemi, çelişkili durumlar ile karşılaştığında devreye girer ve vücudu olası tehlikelere karşı uyarır. Yani sempatik sinir sistemi aktif olduğunda vücut savaş ya da kaç tepkisi verir.
Öğrencilerde de özellikle lise, üniversite hazırlık dönemlerinde sınav kavramı korku ve endişeyi çağrıştırdığından kaygı kontrol edilemez seviyelere ulaşabilir ve bu durumla baş edememek fiziksel, bilişsel, davranışsal ve duygusal zorluklarla karşılaştırabilir, psikolojik açıdan olumsuz etkiler bırakabilir. Bu olumsuz etkiler şu şekilde sıralanabilir:
- Motivasyon eksikliği
- Bedensel olarak enerji seviyesinde düşüş, uyku hali.
- İştah değişiklikleri (kilo artışı ya da kaybı)
- Depresyon belirtileri (duygudurum bozukluğu)
Bu olumsuz etkilerin görülme sebebi büyük oranda öğrencilerin olumsuz senaryoları düşünerek kaygı duymaya başlamasıdır. Bu olumsuz senaryolar gerçekleşmemiş olsa bile öğrencilerde fiziksel ve zihinsel zorlanmalara neden olur. Buna eşlik eden inançlar ise yetersizlik hissi ve başarısızlık korkusudur. Sınav kaygısını önlemek çoğu zaman gerçek dışı olsa da kontrol altına alabilmek mümkündür.
Kaygıyla başa çıkmanın en etkili yolu her şeyin planlandığını gibi ilerleyeceğine dair inanç oluşturmak ile başlar. Olumsuz durum ve muhtemel aksiliklere odaklanmak yerine odak, stresi azaltmaya yardımcı olacak düşüncelere yönlendirilmelidir.
Öğrencilerin çoğunda performans beklentileri, baskıcı ebeveyn tutumları, mükemmeliyetçi kişilik özellikleri stres seviyesini arttırabilir. Bu nedenle sınava girecek olan adaylar diğer grupların (aile, akran, akraba) beklentilerine değil, kendi hedef ve ideallerine odaklanmalı böylece olumsuz düşünce geliştirmeyerek kaygılarını kontrol altına alabilirler.
Stresin ortaya çıkma nedenlerinden birisi de var olan bir alışkanlığın sona ermesi ve yeni bir düzene geçiş aşamasıdır. Yeni olan her şey insanın doğası gereği yabancıdır ve korkutucu, endişe verici olabilir. Dolayısıyla öğrencilerin mezuniyet aşamasında sınav kaygısına ek geçiş sürecinin de stresiyle karşı karşıya kaldıkları söylenebilir.
Stresi yönetmeyi başarabilmek için etkili bazı yollar şu şekilde sıralanabilir: Yeterince çalışıldığından emin olunması; sınav süresi boyunca kaygının en büyük sebebi eksik ve sistemsiz çalışmadır. Bu başarısızlık korkusunu arttırır ve sınava karşı öğrencinin kendisine duyduğu güven hissini düşürür.
Öğrencinin özelliklerine ve niteliklerine uygun gerçekçi hedefler koyulması; gerçek dışı ya da üst düzey koyulan hedefler öğrencini sınav korkusunu arttırarak motivasyonunu düşürür. Diğer öğrenciler ile karşılaştırma yapılmaması; her insan biriciktir ve öğrenci yalnızca kendi başarısına odaklanmalı ve her gün kendi seviyesinin üstünde bir net yapmak için emek harcamalıdır.
Olumlu telkinlerde bulunmak ve sınav anında stresi sınırlandırmak; sınavda bir soru çözülemediğinde birkaç saniyelik bir nefes egzersizi yapıp sınava öyle devam etmek stresi kontrol altına almaya yardımcı olur. Beslenme ve uyku düzenine dikkat etmek; sınav süreci bir bütündür ve hayatın hemen hemen her noktasından etkilenir ve etkiler. Bu sebeple sağlıklı beslenme ve düzenli uyku günümüz dünyasında birçok çeldiricinin yol açtığı dikkat dağınıklığının önüne geçen en önemli etkenlerden birisidir.
İrem Bulut